26 Mart 2010 Cuma

ŞİİR VE GELENEK

Gelenek, bir toplumda kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel miras, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar bütünüdür.Bugün modernizmi yaşıyor olsak da gelenekler hayatımızın ta içindedir. Evlilik hazırlıklarından tutun da misafir ağırlamaya, yama içme alışkanlıklarımıza kadar bir çok noktada gelenekler hayatımızın içindedir. Edebiyattaki gelenek ise, geçmişten günümüze aktarılan ve oradan da gelecek kuşaklara iletilecek olan yazılmış yaratılmış tüm eserler ile o eserlerle belirlenen ortak zevk ve kültür mirasıdır.Şiirde bir gelenekten söz edebilmek için o şiir geleneğinin geçmişinden, o şiir anlayışıyla ortaya çıkan ortak zevklerden, temalardan, ahenk unsurlarından, şekil özelliklerinden, imgelerden, dili kullanma alışkanlığından bahsetmek gerekir.

Bu anlamda Türk şiirinin dayandığı üç gelenek vardır:
a) Halk edebiyatı şiir geleneği: Halk şiirimizin kökeni İslamiyet öncesi dönemlere dayanır.Bir anlamda bu gelenek bizim en eski şiir geleneğimizdir. İslamiyetin kabulünden sonra da devam eden halk şiiri geleneğimiz çeşitlenerek günümüze kadar ulaşmayı başarmış ve halen canlı olarak devam etmektedir.
* Anonim halk şiiri: Söyleyeni belli olmayan ve halkın ortak malı sayılan edebi ürünlerdir: Türkü, mani,ninni, tekerleme anonim şiir türlerimizdir.
* Aşık tarzı Türk şiiri:Aşık adı verilen halk ozanlarının oluşturduğu, genellikle saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.Koşma,semai,varsağı,destan bu türün örnekleridir.
* Dini-tasavvufi halk şiiri(Tekke şiiri):Tasavvuf anlayışına bağlı kişilerce söylenen dini temaları ele alan şiirlerdir. İlahi,deme, deyiş, nefes, devriye, şathiye, nutuk bu türün önemli eserleridir.
Halk Şiirinin Genel Özellikleri:
-Halkın anlayacağı konuşma dili kullanılır.Yabancı sözcük sayısı azdır.
-Nazım birimi milli nazım birimimiz olan dörtlüktür.
-Hece ölçüsü ile söylenir.Genellikle hecenin 7'li, 8'li, 11'li kalıpları kullanılır.Duraklarla ritmik ahenk sağlanır.
-Genellikle yarım kafiye kullanılır.
-Edebi sanatlarca zengin sayılmaz.Ama duygu coşumu ve yoğunluğu göze çarpar.
-Anlatım içten, samimi ve yalındır.
-Şiirler belli bir ezgiyle genellikle saz eşliğinde söylenir.
-türkü, ninni, mani, koşma, semai, varsağı, destan gibi nazım şekilleri ve türleri kullanılır.
Halk edebiyatı sanatçılarının eserlerini yazdıkları defterlere cönk adı verilir.
-Aprınçur Tigin, Yunus Emre,Karacaoğlan,Dertli,Aşık Ömer,Dadaloğlu,Köroğlu,Emrah,Aşık Veysel,Murat Çobanoğlu,Abdurrahim Karakoç gibi sanatçılar halk şiirinin güzide örneklerini vermişlerdir.

2) Divan edebiyatı şiir geleneği:Türkler, İslamiyeti kabul ettikten sonra İran ve Arap kültürlerinin etki alanına girdiler.Bu etkileşim edebiyatımızda yeni bir çığır başlattı.Medrese kültürüyle yetişen aydın şairler, Arap-Fars edebiyatlarını taklit ederek eserler vermeye başladılar.Bunun neticesinde yüksek zümreye hitap eden divan edebiyatımız doğdu.Divan edebiyatımızda ortak konular ele alındı.Bu ortak konular klişeleşmiş ortak imgelerle ve edebi sanatlarla ve ağır bir dille yazıldı.Şairler eserlerini divan adlı eserlerde topladılar.Klasik Türk edebiyatı da denilen bu dönemde Arapça, Farsça, Türkçe karışımı bir dil olan Osmanlıca kullanıldı.
Divan şiirinin genel özellikleri
- Klasik edebiyatımızda şekil, içerikten önemlidir.Biçim güzelliğine önem verilmekteydi.
-Divan edebiyatında kullanılan ölçü aruzdur.
-Nazım birimi beyittir.Anlam beyit içinde tamamlanmak zorundadır.
-Gazel, kaside, mesnevi, terkibi bend, müstezad, rubai,murabba, muhammes gibi nazım şekilleri kullanılır.
-Tam ve zengin kafiye kullanılır.
-Soyut bir edebiyattır.İnsanı, gerçekliği içinde ele almaz.
-Klasik edebiyatta mazmun denilen ortak imgeler kullanılır.
-Edebi sanatlar açısından gayet zengindir.
-Dili ağır ve süslüdür.
-Seçkin sınıfa hitap eder.
-Hoca Dehhani,Aşık Paşa,Ahmedi,Ahmet Paşa,Necati,Ali Şir Nevai,Şeyhi,Süleyman Çelebi,Fuzuli,Baki,Hayali,Şeyh Galip,Nabi,Taşlıcalı Yahya,Şeyhülislam Yahya,Nedim,Leskofçalı Galip,Enderunlu Vasıf gibi tanınmış sanatçılar divan edebiyatı şiir geleneği içinde eserler vermişlerdir.

3. Modern şiir geleneği: Batı tesirine girdikten sonra yani Tanzimat'ın ilanını takip eden yıllardan itibaren edebiyatımız modern şiir geleneğiyle tanıştı.Önce bir müddet divan edebiyatı nazım şekilleri aynen kullanılmaya devam edildi.Ancak Namık Kemal, İbrahim Şinasi gibi sanatçılar divan edebiyatı nazım şekillerinin muhtevasını(içerik) değiştirdiler.Misal olarak hak, hukuk, vatan, eşitlik, adalet temalarını ilk kez kullandılar.Daha sonra Serveti Fünun, Fecri Ati, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatlarında Batılı nazım şekilleri sıkça yer almaya başladı.Özellikle sone,terzarima, triyole,balad nazım biçimleri sıklıkla kullanılır oldu.Bu arada Orhan Veli ve arkadaşları Japon şiiri olan hayku nazım şekliyle şiirler yazdı.

Bu arad modern şiir geleneğinini nazım biriminin mısra olduğunu belirtelim.Artık şiirde anlatılmak istenen duygu beyit yada dörtlük gibi kısıtlayıcı kümelenmelere ihtiyaç duymuyor, şairler meramlarını mısralar içinde özgürce anlatyordu.Bir cümlenin bir mısraya sığmayıp birden fazla mısraya taşmasına anjambman denir.Modern şiir geleneğinde anjambmana sıkça rastlanır.

Modern şiir geleneğinde serbest nazım sıkça görülür.Kafiye ve ölçü terkedilmiştir.

-Modern şiir geleneği sone,terzarima,triyole,balad,hayku gibi yeni nazım biçimlerini beraberinde getirmiştir.
-Genellikle serbest nazım kullanılmaktadır.
-Şiirlerde insan gerçeği ana temayı oluşurur.
-Biçim değil anlatılmak istenen konu önemlidir.
-Bazı şairler modern şiir geleneğine dahil olmakla birlikte halk şiirinden ya da divan şiirinden yararlanmayı sürdürürler.Mesela Ahmet kutsi tecer, halk şiirinden yararlanırken; Attila İlhan divan şiiri geleneğinden yararlanmıştır.
-Namık Kemal, Şinasi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Mehmet Akif Ersoy,Ahmet Haşim,Ahmet Hamdi Tanpınar,Yahya Kemal Beyatlı, Nazım Hikmet Ran, Necip Fazıl Kısakürek,Ziya Osman Saba,Cahit Sıtkı Tarancı,Orhan Veli Kanık, Cemal Süreya, Edip Cansever,İsmet Özel,Sezai Karakoç, Cahit Zarifoğlu, Erdem Beyazıt,Hüseyin Atlansoy,Arif Nihat Asya modern edebiyat geleneğine bağlı sanatçılardır.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder